Deniz Turizmi Yönetmeliği İle Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Deniz Turizmi Tesislerinin Hukuki Sorumlulukları

Deniz turizmi, gün geçtikçe ülkemiz ekonomisi için daha da önem kazanmaktadır. Nitekim deniz turizmi açısından kritik bir rol oynayan deniz turizmi tesislerinin sayısı son yıllarda gözle görülür bir biçimde artış göstermektedir. Bu artışla birlikte deniz turizmi tesisleri ile tekne sahipleri arasındaki hukuki itilaflarda da artış gözlenmektedir. Bu yazımızda hukuki mevzuatlar üzerinden deniz turizmi tesislerinin kapsamı ile hukuki sorumlulukları üzerine yoğunlaşacağız.

1. Deniz Turizmi Tesislerinin Tanımı  

Deniz turizmi tesislerinin tanımı, 24.07.2009 tarih ve 27298 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Deniz Turizmi Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Bu yönetmeliğin tanımlar başlıklı 4. maddesinin f bendi uyarınca deniz turizmi tesisleri ‘’Turizm yatırımı kapsamında bulunan veya turizm işletmesi faaliyetinin yapıldığı, münhasıran deniz turizmi araçlarına güvenli bağlama, karaya çekme, bakım, onarım hizmetleri, bu araçlarla gelen yolculara yeme, içme, dinlenme, eğlence, konaklama gibi hizmetlerden birkaçını veya tamamını sunan kruvaziyer gemi limanı, yat limanı, çekek yeri, rıhtım ve iskele gibi turizm tesislerini’’ ifade etmektedir.

Yönetmelikten de anlaşılacağı üzere deniz turizmi tesisleri, birden çok hizmeti ve farklı türdeki tesislerinin tamamını kapsamaktadır. Deniz turizmi tesislerinin niteliklerine kısaca değinmek gerekirse yönetmeliğin 5. maddesinde deniz turizmi tesislerinin genel nitelikleri 6. ve 7. maddelerinde ise alt yapı ve üst yapı nitelikleri belirlenmiştir. Yönetmeliğin 5. maddesi şu şekildedir:

2. Deniz Turizmi Tesislerinin Nitelikleri

Yerleşme özellikleri

MADDE 5 – (1) Deniz turizmi tesisleri; deniz araçlarına navigasyon, manevra, yanaşma, bağlanma, barınma, karaya çekilme hizmetleri sunan ve bu hizmetleri ilgili mevzuat hükümleri uyarınca yeterli emniyet düzeyini sağlayacak şekilde fiziki özelliklere göre tasarlanmış alt yapıya sahip ve tesisten beklenen turizm hizmetinin en iyi biçimde verilmesini sağlayacak nitelikleri taşıyan, gerekli donanım, tesisat ve üst yapı ile yeterli kara, deniz alanı ve kara ulaşım bağlantılarına sahip alanlarda kurulur.

(2) Deniz turizmi tesisleri gümrüklü saha sayılmaz. Ancak, hudut kapısı olarak ilan edilmiş deniz turizmi tesislerinde, yalnızca hudut giriş ve çıkış işlemlerinin yapılması için ayrılmış deniz turizmi aracının yolcusu, yolcu eşyası ve deniz turizmi aracına ilişkin giriş ve çıkış işlemlerinin yapıldığı bölge gümrüklü alandır.

(3) Kruvaziyer gemi limanları ile dört ve beş çıpalı yat limanlarında, imar planlarına uyulmak kaydıyla ve turizm hizmetini kolaylaştırmak ve kalitesini artırmak amacıyla, 10/5/2005 tarihli ve 2005/8948 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmeliğe uygun konaklama, yeme, içme tesisleri ile yat limanlarında, bağlama kapasitesinin %30’u kadar yatçı konaklama tesisleri yapılabilir.

(4) Belgeli kruvaziyer limanlar ile beş çıpalı yat limanları bünyesinde konaklama, yeme, içme veya eğlence hizmeti verebilecek nitelikte ve kendiliğinden hareket etme kabiliyetine sahip olmayan, ancak bir römorkör vasıtasıyla çekilen en fazla on odalı yüzer otel, en fazla yüz kişilik yüzer lokanta yapılabilir.

Yönetmeliğin ilerleyen maddelerinde ise deniz turizm tesislerinin türleri ayrı ayrı nitelendirilmiştir. Deniz turizmi tesisleri kruvaziyer gemi limanları, yat limanları ve diğer tesisler olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır. Kruvaziyer gemi limanları dışında yat limanları ile diğer tesislerden bahsetmek gerekirse, ülkemizde hukuki itilafların bir hayli fazla olduğu yat limanları, yukarıda yer verdiğimiz yönetmeliğin 5. maddesindeki niteliklere sahip, yatların bağlanabilecekleri ve yatçıların yatlarından yürüyerek çıkabilmelerine olanak sağlayan iskelelere, dinlenme, konaklama ve alışveriş gibi sosyal tesisler ile yatlara bakım, onarım, karaya çekme ve teknik hizmet sunan birimlere sahip deniz turizmi tesisleridir. Ayrıca yat limanları niteliklerine göre üç çıpalı yat limanları, dört çıpalı ve beş çıpalı yat limanları olmak üzere üç sınıfa ayrılmaktadır.

Diğer tesisler ise işletmenin niteliğine göre yönetmeliğin 5’inci maddesindeki niteliklere sahip, kruvaziyer ve yat limanları dışında, gezi, spor ve eğlence amaçlı deniz turizmi araçlarına güvenli bir şekilde karaya çekme, bakım ve onarım hizmetleri ile denize indirme hizmetleri sunan yerler olarak belirlenmiştir. Bu tesisler rıhtım ve iskeleler ile çekek yerleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bu tesislerin hangi niteliklere sahip olması gerektiği yine yönetmeliğin 10. maddesiyle belirlenmiştir.

3. Deniz Turizmi Tesislerinin İdaresi

Deniz turizmi tesislerinin nasıl idare edilmesi gerektiğine değinecek olursak, deniz turizmi tesisleri, işletmecileri tarafından hazırlanan ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından onaylanacak işletme iç talimatı ile idare edilmelidir.

Bu iç talimatta hangi hükümlere yer verilmesi gerektiği ve iç talimatın nerede bulundurulması gerektiğine ilişkin hususları barındıran yönetmeliğin 17. maddesine aşağıda yer vermekteyiz.

Deniz turizmi tesislerinin idaresi

MADDE 17 – (1) Deniz turizmi tesisleri, işletmeciler tarafından ikinci fıkrada belirtilen esaslar dahilinde hazırlanan ve Bakanlıkça onaylanan işletme iç talimatı uyarınca idare edilir.

(2) İşletme iç talimatında;

1. a) İşletmenin niteliğine göre kapsamı farklılık gösterebilen nitelikte, turizm amaçlı deniz araçlarının limana girişi, bağlanması, kışlaması, karaya çekilmesi, bakım ve onarımı, denize indirilmesi ve limandan çıkışlarına,
2. b) Donatan, malik, kaptan, amatör kullanım amacıyla deniz turizmi aracını kiralayan kişiler ile mürettebat ve turizm amaçlı deniz araçlarında bulunan kişilerin liman tesislerinde veya limandaki diğer deniz araçlarında meydana getirebilecekleri hasar ve zararların tazmininden bizzat sorumlu olduklarına,
3. c) Deniz turizmi tesisi işletmesinin, işletme faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında turizm amaçlı deniz araçlarında ve bunların sahip, mürettebat ve yerli veya yabancı yolcularında meydana gelebilecek hasar ve zararlardan sorumlu olduklarına,

ç) Deniz turizmi tesisinde bağlı deniz turizmi aracı sahibinin veya ekibinin değişmesi halinde, yeni sahibinin adı, soyadı ve açık adresi ile bu talimatta yer alan kurallara uyacağını bildiren bir belgeyi liman idaresine vermesinin zorunlu olduğuna, aksi halde bu kurallara uyulmamasından doğacak sonuçlardan eski sahibinin sorumlu tutulacağına,

1. d) Deniz turizmi tesisinde bağlı deniz araçlarının olağanüstü hallerde bağlama yerlerinin değiştirilebileceğine, gerekli acil tamiratın donatan veya kaptan adına yaptırılabileceğine ve buna ilişkin bedellerin kaptan veya donatandan tahsil edileceğine, 
2. e) Deniz turizmi tesisinin huzur ve güvenini bozan ilgililerin uyarılacağına, gerekiyorsa anlaşmaların tek taraflı olarak feshedilebileceğine ve deniz araçları ile birlikte tesis sınırları dışına çıkartılabileceğine,
3. f) Kötü hava şartlarında ve irtifak hakkı ve kira sözleşmesi hükümleri saklı kalmak şartıyla deniz turizmi tesisine bağlanamayacak deniz araçlarına,

ilişkin hükümler yer alır.

(3) Deniz turizmi tesisi işletme talimatı, Türkçe, İngilizce ve tesis yönetiminin uygun göreceği diğer dillerde yazılarak deniz turizmi liman tesislerinin idare binasının görünür bir yerinde ve okunacak şekilde devamlı bir biçimde bulundurulur.

(4) Deniz turizmi tesisleri, tesislerinden faydalanan deniz turizmi araçları ile ilgili çeşitli bilgileri, ilgili kamu idaresince istenildiğinde elektronik ortamda verebileceği sistemi tesis eder.

Öte yandan, deniz turizmi tesisleri ile deniz turizmi araçlarının donatan veya kaptanları arasında; tesislerine bağlanan veya karaya çekilen deniz araçları ile ilgili olarak bağlama sözleşmesi yapılması zorunludur. Bu bağlama sözleşmesinin bir sureti, donatan veya kaptana verilir.

Ayrıca yönetmelik kapsamında deniz turizmi tesisleri işletmeleri ile bu işletme müdürlerinin yetki ve sorumluluklarını belirleyen maddelere aşağıda yer vermekteyiz. Buna göre;

İşletme müdürünün yetki ve sorumlulukları

MADDE 20 – (1) Deniz turizmi tesisi işletmelerinde güvenlik, düzen, temizlik ve çalışan personel arasındaki koordinasyon ile aşağıda belirtilen hizmetler işletme müdürü tarafından sağlanır:

1. a) Bu Yönetmelik ve işletme iç talimatının öngördüğü görevleri yapmak ve gerekli tedbirleri almak.
2. b) Turizm amaçlı deniz araçlarının limana giriş, bağlama, kalış, bakım, onarım ve çıkışlarını düzenlemek.
3. c) Olağanüstü hallerde ve mücbir sebeplerle deniz turizmi tesisinde bulunan turizm amaçlı deniz araçlarının bağlama yerlerini değiştirmek, zorunlu tamiratları donatan veya kaptan adına yaptırıp bedellerini tahsil etmek. 

ç) Deniz turizmi tesislerinde huzur, güven ve düzeni bozanları uyarmak, bu konuda ilgili mercileri bilgilendirmek.

1. d) Tesisin uygun olması halinde ve liman başkanının talebi üzerine, olağanüstü hallerde deniz araçlarının deniz turizmi tesislerinden yararlanmalarına izin vermek.
2. e) Yabancı bayraklı turizm amaçlı deniz araçlarının 46 ncı maddeye göre Türkiye’de bırakılmaları halinde, bu araçların işletmenin sorumluluğu altına alındığını gösteren gümrük ve liman idaresine muhatap belge düzenlemek.
3. f) Giriş ve çıkış işlemi yaptırmayan deniz araçlarının durumlarını derhal limanlardaki yetkili kurum temsilcilerine bildirmek.

Deniz turizmi tesisi işletmelerinin yetki ve sorumlulukları

MADDE 21 – (1) Deniz turizmi tesisi içinde terk edilen deniz araçları ile çalınan, batan veya kaza neticesi parçalanarak tekrar yurtdışına çıkarılması mümkün olmayan yabancı bayraklı deniz araçlarının gümrük vergilerinden deniz turizmi tesisi işletmeleri sorumlu tutulamaz ve yediemin olarak gösterilemez. Ancak bu durumdan gümrük idaresine bilgi verilir.

(2) Deniz turizmi tesisi işletmeleri; Bakanlıkça belirlenen miktar ve kurallara uygun teminat vermek ve sigorta güvenliğini sağlamak zorundadır.

(3) Sahil güvenlik botları, zorunlu ve başka imkân bulunmadığı hallerde, işletme müdürü ile koordineli ve geçici olarak işletmeye girebilir ve zorlayıcı neden halinin devamınca işletmede bağlanabilir.

(4) Deniz turizmi tesisi işletmeleri, tesislerinde bulunan ve tesislerine gelen deniz turizmi araçlarının katı ve sıvı atıklarını almakla sorumludur.

(5) Çeşitli suçlar nedeniyle el konulan deniz araçları ve mallar deniz turizmi tesislerine bırakılamaz.

4. Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Deniz Turizmi Tesislerinin Hukuki Sorumlulukları

Yukarıda genel olarak Deniz Turizmi Yönetmeliği çerçevesinde deniz turizmi tesislerinin tanımına, niteliklerine, idaresine ve hukuki sorumluluklarına yer verdik. Yer verdiğimiz yönetmelik maddelerinde dikkat çekici husus, işletme faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında turizm amaçlı deniz araçlarında ve bunların sahip, mürettebat ve yerli veya yabancı yolcularında meydana gelebilecek hasar ve zararlardan deniz turizmi tesisi işletmesinin sorumlu olmasıydı. Ancak bu sorumluluğun niteliği yönetmelik ile belirlenmemiştir. Yazımızın bu kısmında Türk Borçlar Kanunu ve yargı kararları çerçevesinde deniz turizmi tesislerinin hukuki sorumluluklarına yer vereceğiz.

Daha önce bahsettiğimiz üzere deniz turizmi tesisleri ile deniz turizmi araçlarının donatan veya kaptanları arasında; tesislerine bağlanan veya karaya çekilen deniz araçları ile ilgili olarak bağlama sözleşmesi yapılması zorunludur. Bu bağlama sözleşmelerinin niteliği güncel yargı kararları çerçevesinde saklama sözleşmesi olarak değerlendirilmektedir. Saklama sözleşmesi, saklayanın, saklatanın kendisine bıraktığı bir taşınırı güvenli bir yerde koruma altına almayı üstlendiği sözleşmelere denmektedir. Saklama sözleşmelerinin tarafları olarak işletmeleri ilgilendiren ve sorumluluk kapsamını belirleyen Türk Borçlar Kanun’un 579. Maddesi şu şekildedir;

Garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenlerin sorumluluğu

MADDE 579– Garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenler, kendilerine bırakılan veya

çalışanlarınca kabul edilen hayvan, at arabası, bunlara ait koşum ve benzeri eşya ile motorlu taşıt ve eklentilerinin yok olmasından, zarara uğramasından veya çalınmasından sorumludurlar. Ancak işletenler, zararın saklatan veya ziyaretçisi ya da beraberinde veya hizmetinde bulunan kimseye yükletilebilecek kusurdan, mücbir sebepten ya da eşyanın niteliğinden doğduğunu ispat etmekle, bu sorumluktan kurtulurlar.

Ancak, garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenlerin sorumluluğu, kendilerine veya

çalışanlarına bir kusur yüklenmedikçe, saklananların her biri için alınan günlük saklama

ücretinin on katını aşamaz.

İşleten böyle bir sorumluluk üstlenmediğini veya sorumluluğu bu Kanunda gösterilmemiş

olan bir koşula bağladığını, herhangi bir yolla ilan etse bile, sorumluluktan kurtulamaz.

Güncel yargı kararları uyarınca deniz turizmi tesisi işletmeleri ile tekne sahipleri arasındaki hukuki itilaflarda Türk Borçlar Kanunu’nun 579. madde hükümlerinin uygulanması gerektiği konusunda hüküm kurulmaktadır.

Bu ahvalde İstanbul 17. Asliye Ticaret Mahkemesi’nin 2019/58 E. 2021/341 K. ve 13.07.2021 tarihli kararı şu şekildedir;

‘’Her iki tekne 1 nolu davalıya ait … …’da konaklamaktadır ve … idaresi ile aralarında Hizmet Sözleşmesi düzenlenmiştir. Davacı delilleri arasında dosyaya sunulan … yatına ait 28/10/2011 tarihli, … nolu Hizmet Sözleşmesi’nde, hizmet tipi “BAĞLAMA HİZMETİ (…)” olarak belirtilmiştir. Sözleşme’nin, bir kopyası müşteriye de verilmiş olan Sözleşme Ek Kuralları ile beraber geçerli olduğu, ayrıca belirtilmiştir. Bu Sözleşme Ek Kuralları dosyada bulunmamaktadır. Teknenin … …’da konaklaması için kurulan sözleşmenin niteliğinin saklama sözleşmesi olduğu kabulü ile, … işleticisinin sorumluluğunun TBK saklama sözleşmesi hükümlerine göre tespit edilmesi gerekmektedir. TBK 579 maddesinde garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenlerin sorumluluğu düzenlenmiş olmakla birlikte bu hükümde düzenlenen sorumluluk bir kusursuz sorumluluktur. Hükme göre işleten kendisine bırakılan eşya, motorlu taşıt ve eklentilerinin zarara uğramasından sorumludur. İkinci fıkrada işletenin kendisine veya çalışanlarına bir kusur yüklenmedikçe saklananların herbiri için sorumlu tutulabileceği bedelin günlük saklama ücretinin on katını aşamayacağı düzenlenmiştir. O halde kanun koyucu işletenin sorumluluğunu kusur aramaksızın kabul etmiş, işletenin veya çalışanlarının kusurunun bulunması halindeyse sorumluluğunun sınırlandırılamayacağına işaret etmiştir. Maddenin kenar başlığında garaj ve otopark işletenlerden bahsedildikten sonra “ve benzeri yerleri işletenler” ifadesine yer verilmiştir. Dolayısıyla … işletenin de TBK 579 maddesi hükmüne tabi tutulması gerektiği mahkemece benimsenmiştir. TBK’nın saklama sözleşmesinin tanımına ilişkin 561. maddesinde saklayanın “taşınırı güvenli bir yerde koruma altına almayı üstlendiği”nden bahsedilmektedir. Buna göre her ne kadar dosyaya Hizmet Sözleşmesi’nin ekleri sunulmamış olsa da, davalı … işletmesinin kendisine bırakılan teknenin zarar uğramaması için gerekli denetimi yapmak hususunda bir özen yükümlülüğünün bulunduğu kabul edilmelidir. Tekneye yakın mesafede sayılabilecek bir başka teknede boya çalışması yapıldığı sırada gerekli tedbirlerin alınmasının sağlanmaması ve bu hususun denetlenmemesi nedeni ile davalı … işleteninin özen yükümlülüğünü yerine getirmediği ve bu sebeple özen yükümlülüğünün yerine getirilmemesinden dolayı davalı … işleteninin de zarardan sorumlu tutulması gerektiği kanaati oluşmuştur.’’  ¹ 

Sonuç

Deniz turizmi tesislerinin ve bu tesislerin işletme müdürünün hukuki sorumluluğu Deniz Turizmi Yönetmeliği ile belirlenmiş olsa da bu sorumluluğun niteliği hakkında ayrıca bir düzenleme yapılmamıştır. Bu sebeple paylaştığımız ilk derece mahkemesi kararından da görüleceği üzere deniz turizmi işletmelerinin sorumluluğu TBK madde 579 çerçevesinde kusursuz sorumluluk olarak değerlendirilmektedir.

Bundan dolayı deniz turizmi tesisleri işletmeleri, işletmelerine bırakılan teknelerin çalınmasından, zarar görmesinden ve yok olmasından sorumlu tutulmaktadır. Bu işletmelerinin sorumluluğu mücbir sebep, teknenin niteliği veya zarara sebep olan kişilerin kusurlu olması sebebiyle ve bu durumun işletme tarafından ispat edilmesi durumunda hafifletilse de işletmeler belli oranda kısmen sorumlu olmaya devam etmektedirler. Bu durumda, işletmeden veya işletmenin çalışanlarının kusurlarından kaynaklanmayan sebeplerden ötürü meydana gelebilecek zararlardan dolayı işletmenin sorumluluğu, bağlama sözleşmesinde belirlenen günlük hizmet bedeli tutarının on katını aşamayacaktır.

Ancak deniz turizmi işletmeleri, işletmeden veya işletmenin çalışanlarının kusurundan kaynaklanan sebeplerle meydana gelebilecek olan zararlardan herhangi bir sınırlama olmaksızın sorumlu tutulmaktadır.

              KAYNAKÇA 

¹ İstanbul 17. Asliye Ticaret Mahkemesi’nin 2019/58 E. 2021/341 K. ve 13.07.2021 Tarihli Kararı, (https://www.lexpera.com.tr/ictihat/adli-yargi-ilk-derece-mahkemeleri/istnbl-17-asliye-ticaret-mahkemesi-e-2019-58-k-2021-341-t-13-7-2021)